Η Μονή Ελώνης ή Ελώνα βρίσκεται στο νομό Αρκαδίας, μεταξύ Λεωνιδίου και Κοσμά Κυνουρίας.

Η ίδρυσή της ανάγεται στον 14ο αιώνα, περίπου˙ σύμφωνα με την παράδοση, κάποιοι βοσκοί παρατήρησαν ένα περίεργο φως σε μια δυσπρόσιτη πλαγιά του Πάρνωνα. Ύστερα από προσπάθειες, τελικά κατάλαβαν ότι το φως προερχόταν από καντήλι που έκαιγε μπροστά από εικόνα της Παναγίας. Ύστερα από προσευχές, η εικόνα κατέβηκε σε πιο προσιτό σημείο, όπου οι κάτοικοι έχτισαν ένα προχειρο εκκλησάκι για να την στεγάσουν. Γύρω από αυτό σιγά σιγά χτίστηκε το υπόλοιπο μοναστήρι.

Η Μονή είχε μια πολυτάραχη ιστορία στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όπως και οι περισσότερες, άλλωστε, της περιοχής την περίοδο εκείνη. Ύστερα από μια περίοδο ευημερίας και ακμής, η Μονή έπεσε «θύμα» του διατάγματος περί διαλύσεως των μοναστηριών το 1833, με αποτέλεσμα σταδιακά να παρακμάσει. Σήμερα λειτουργεί ως γυναικεία μονή, ύστερα από ανασύστασή της το 1972, και προσελκύει κάθε χρόνο πλήθος πιστών, οι οποίοι έρχονται κυρίως για τη θαυματουργή, κατά την παράδοση, εικόνα της Παναγίας.

Η Μονή Ελώνης, ή αλλιώς Ελώνα, είναι αρκετά παλαιό μοναστήρι της Αρκαδίας, χτισμένο στην απότομη πλαγιά του Πάρνωνα, σε υψόμετρο 650 μ., 17 περίπου χιλιόμετρα από το Λεωνίδιο. Ως προς την προέλευση του ονόματός της, υπάρχουν διάφορες απόψεις: είτε προέρχεται από σπήλαιο με αυτό το όνομα στην περιοχή, είτε από τη μετοχή αορίστου β’ του ρήματος αἱρέω (ἑλών), είτε από την τσακώνικη λέξη εούνη, που σημαίνει «ελεούσα», είτε από επίκληση της Παναγίας στη Λακωνία, που την ονόμαζαν «Ελωνίτισσα», η καταγόμενη δηλαδή από το έλος.

Η Μονή ιδρύθηκε περί τον 14ο αιώνα από τους Καλλίνικο και Δοσίθεο, που έγιναν και οι πρώτοι μοναχοί της. Οι δύο ιδρυτές εκτελέστηκαν από τους Τούρκους που πήγαιναν να λεηλατήσουν τη Μονή, ο θρύλος όμως λέει ότι οι εκτελεστές τους το πλήρωσαν ακριβά: μια αόρατη δύναμη τους τύφλωσε, και μόνο ύστερα από ικεσίες –και αφού επέστρεψαν τα κλοπιμαία– ξαναβρήκαν το φως τους. Λέγεται ότι σε αυτό το περιστατικό οφείλονται και τα πολλά προνόμια που απολάμβαναν τόσο οι κάτοικοι του χωριού, όσο και το μοναστήρι κατά τη δύσκολη εκείνη περίοδο.

Μία άλλη ενδιαφέρουσα ιστορία συνδέεται με την ίδρυση της Μονής: οι βοσκοί της περιοχής επί αρκετό καιρό παρατηρούσαν σε κάποιο δυσπρόσιτο σημείο στο βουνό ένα περίεργο φως, την προέλευση του οποίου δεν μπορούσαν να προσδιορίσουν. Ύστερα από πολλές προσπάθειες, και αφού είχε επιστρατευτεί ο επίσκοπος αλλά και όλοι σχεδόν οι χωριανοί, ανακάλυψαν ότι επρόκειτο για φως που προερχόταν από ένα καντήλι, που έκαιγε μπροστά από εικόνα της Παναγίας. Η θέση όμως ήταν τέτοια, ώστε κανένας δεν μπορούσε να πλησιάσει. Ύστερα από προσευχές και επικλήσεις, η εικόνα κατέβηκε σε χαμηλότερο σημείο, όπου έχτισαν ένα μικρό, πρόχειρο, ξύλινο εκκλησάκι για να την στεγάσουν, καθώς και μια σχοινένια σκάλα για την ευκολότερη πρόσβαση σε αυτό. Η εικόνα, η οποία αποδίδεται στον Ευαγγελιστή Λουκά, σήμερα φυλάσσεται στο προσκυνητάρι του καθολικού και λέγεται ότι είναι θαυματουργή.

Το καθολικό της Μονής, με τη μορφή που έχει σήμερα, χρονολογείται στα 1809, όπως αναγράφεται σε επιγραφή στην κεντρική του είσοδο, και χτίστηκε επάνω στα θεμέλια παλαιότερου ναού που είχε καταστραφεί. Είναι σχετικά απλό, δίχως τοιχογραφίες, αλλά ούτε και τρούλο. Αξιοσημείωτο είναι το σκαλιστό του τέμπλο, από ξύλο καρυδιάς, στο οποίο παρουσιάζονται παραστάσεις από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, έργα ονομαστών καλλιτεχνών. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν, επίσης, καθώς εισέρχεται κανείς στο ναό, τα πολυάριθμα καντήλια που κρέμονται από την οροφή, τα οποία είναι αφιερώματα πιστών.

Η Μονή Ελώνας είναι σήμερα γυναικεία και γιορτάζει δύο φορές, στις 15 και 23 Αυγούστου, την Κοίμηση και τα Εννεάμερα της Θεοτόκου αντίστοιχα, ενώ γίνονται επίσης τοπικοί εορτασμοί στο Λεωνίδιο και κατά τα Εισόδια της Θεοτόκου, στις 21 Νοεμβρίου. Εδώ φυλάσσονται αρκετά πολύτιμα αντικείμενα, όπως εικόνες, σκεύη και ένα χειρόγραφο Ευαγγέλιο, καθώς επίσης και αρκετά λείψανα αγίων. Τα τάματα των πιστών είναι πολυάριθμα και μαρτυρούν τη μεγάλη προσέλευση πιστών στο μοναστήρι αυτό.