Η Κυπαρισσία είναι είναι η τρίτη σε πληθυσμό πόλη της Μεσσηνίας, μετά την πρωτεύουσα του νομού Καλαμάτα και τη Μεσσήνη.

Στην τελευταία απογραφή πληθυσμού που έγινε το 2011, η ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑΣ είχε 8.879 κατοίκους.

Είναι χτισμένη σε αμφιθεατρική θέση - απλώνεται από τους πρόποδες του όρους Αιγάλεω, επίσης γνωστό με το όνομα «Ψυχρό», έως τα νερά του Ιονίου. Είναι πρωτεύουσα και έδρα του δήμου Τριφυλίας. Απέχει 255 χλμ. ΝΔ από την Αθήνα, 63 χιλιόμετρα Ν. από τον Πύργο Ηλείας, 100 χλμ. ΝΔ από την Τρίπολη, 67 χλμ ΒΔ. από την Καλαμάτα και 74 χλμ. Β. από την Μεθώνη.

Η ιστορία της είναι πολύ μεγάλη και συμβαδίζει με αυτήν της Πελοποννήσου. Το ξεκίνημά της χάνεται στα βάθη της προϊστορίας. Κατά τα ομηρικά χρόνια η Κυπαρισσία ονομαζόταν «Κυπαρισσίεντας» και ανήκε στο βασίλειο της Πύλου, του βασιλιά Νέστορα. Μάλιστα στον Τρωικό Πόλεμο ο Κυπαρισσίεντας απέστειλε 11 πλοία υπό τη διοίκηση του Νέστορα, σύμφωνα με τον Όμηρο. Αργότερα η περιοχή υποδουλώθηκε στους Σπαρτιάτες μαζί με την υπόλοιπη Μεσσηνία. Ο Κυπαρισσίεντας ήταν μια ακμάζουσα πολιτισμικά, οικονομικά και εμπορικά πόλη. Μάλιστα το 199 π.Χ. έκοψε δικό του νόμισμα. Πολλοί ενδιαφέρθηκαν για τη στρατηγική θέση της πόλης ανά τους αιώνες: Στη θέση της αρχαίας Ακρόπολης χτίστηκε κάστρο κατά τα Βυζαντινά χρόνια (χαρακτηριστικά ο ένας πύργος έμεινε γνωστός ως «πύργος του Ιουστινιανού»), στη συνέχεια οι Τούρκοι και Φράγκοι κατακτητές ανακατασκεύασαν το φρούριο κάνοντας τις απαραίτητες προσθήκες δίνοντας του τη σημερινή του μορφή. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας η Αρκαδιά, όπως ονομαζόταν το Μεσαίωνα η Κυπαρισσία, είχε προνομιούχο θέση ως εμπορικό κέντρο της περιοχής και το κάστρο της στελέχωνε φρουρά 300 Αλγερινών. Το σημερινό της όνομα οφείλεται στον Όθωνα. Στην Κυπαρισσία ανακαλύφθηκαν τάφοι της Κλασικής και Ρωμαϊκής εποχής, ενώ στην κορυφή του όρους Ψυχρό υπάρχει Φράγκικο Κάστρο.

Ονομασία

Τ' όνομά της, η Κυπαρισσία τ' οφείλει κατ' άλλους μεν στα πολλά κυπαρίσσια, που σαν δάση την γυρώζωναν στη χαραυγή της ιστορίας της, κατ' άλλους σε στον Κυπάρισσο. Αυτός ήταν γιος του Μινύα.

Ο μύθος πάντα, θέλει τον Κυπάρισσο, καλό κυνηγό και φίλο του θεού της μουσικής και του φωτός, του Απόλλωνος. Κάποτε στο κυνήγι του, σκότωσε ένα ελάφι. Και από τότε, μελαγχόλησε. Πριν να πεθάνει, τον λυπήθηκαν οι θεοί και άκουσαν τις παρακλήσεις του. Τον έκαναν κυπαρίσσι. Και πολλά ήταν τα κυπαρίσσια την εποχή εκείνη στην Κυπαρισσία, στην πόλη δηλαδή που λατρευόταν ο θεός - φίλος του Κυπάρισσου, ο Απόλλων.

Στην Κυπαρισσία, λατρευόταν τότε πλην του Απόλλωνος και η θεά της σοφίας, η Αθηνά. Η λατρευόμενη μάλιστα στην Κυπαρισσία Αθηνά, είχε και την επωνυμία «Κυπάρισσος» ή «Κυπαρίσσια» Αθηνά, της οποίας μάλιστα ο ναός βρισκόταν στη θέση του σημερινού ναού της Αγίας Τριάδας (λέγεται ότι η Αγία Τράπεζα του Ιερού Ναού στηρίζεται πάνω στα απομεινάρια μιας κολόνας του αρχαίου). Και ο ναός του Απόλλωνος, πρέπει να ήταν εκεί που είναι σήμερα το παλαιοκτισμένο εκκλησάκι του καβαλάρη Αη-Γιώργη, κοντά στην είσοδο του σιδηροδρομικού σταθμού. Επίσης λατρευόταν και ο θεός Διόνυσος.

Αναζητώντας τις ρίζες, βρίσκουμε τις πρώτες αναφορές για την Κυπαρισσία στους στίχους του Ομήρου. Ακόμα ο μεγάλος ταξιδευτής και γεωγράφος της αρχαιότητας Παυσανίας πέρασε από τον Κυπαρισσίεντα και έκανε αναφορές, μεταξύ άλλων και στη Διονυσιάδα πηγή (σημερινό Αη Λαγούδη), στην παραλία της πόλης.

...Οἳ δὲ Πύλον τ' ἐνέμοντο καὶ Ἀρήνην ἐρατεινὴν καὶ Θρύον Ἀλφειοῖο πόρον καὶ ἐΰκτιτον Αἰπὺ καὶ Κυπαρισσήεντα καὶ Ἀμφιγένειαν ἔναιον καὶ Πτελεὸν καὶ Ἕλος καὶ Δώριον, ἔνθά τε Μοῦσαι ἀντόμεναι Θάμυριν τὸν Θρήϊκα παῦσαν ἀοιδῆς Οἰχαλίηθεν ἰόντα παρ' Εὐρύτου Οἰχαλιῆος·... Νομός Τριφυλίας

Νεότερη Ιστορία της Κυπαρισσίας (Πρωτεύουσα της Επαρχίας Τριφυλίας και του μετέπειτα Νομού Τριφυλίας)

Ο Νομός Τριφυλίας (1899-1909) ήταν διοικητική διαίρεση της Πελοποννήσου που σήμερα έχει καταργηθεί. Δημιουργήθηκε με την διοικητική διαίρεση του 1899, αντικαθιστώντας την Επαρχία Τριφυλίας. Ο νομός Τριφυλίας καταργήθηκε το 1909 και τα εδάφη του εντάχθηκαν στο νομό Μεσσηνίας, ως Επαρχία Τριφυλίας. Το νομό αποτελούσαν οι: Επαρχία Τριφυλίας και η Επαρχία Ολυμπίας. Πρωτεύουσα του νομού ήταν η Κυπαρισσία.

Η επαρχία Τριφυλίας το 1909 είχε 51.004 κατοίκους και η επαρχία Ολυμπίας 39,519, ενώ συνολικά ο νομός Τριφυλίας είχε περίπου 90.000 κατοίκους[4]. Οι δήμοι που αποτελούσαν τον νομό Τριφυλίας και ο πληθυσμός κατά το 1909 ήταν: Δήμος Κυπαρισσίας 10.122, Δήμος Αετού 4.302, Δήμος Αυλώνος 5.571, Δήμος Δωρίου 6.247, Δήμος Εράνης 8.427, Δήμος Πλαταμώδους 8.574, Δήμος Τριπύλης 3.162, Δήμος Φλεσσιάδος 4.199, Δήμος Ανδριτσαίνης 7.634, Δήμος Αλιφήρας 5.319, Δήμος Αρήνης 6.809, Δήμος Βώλακος 5.002, Δήμος Σκιλλούντος 8.388, Δήμος Φιγαλείας 6.387

Διοικητική διαίρεση του Νομού Μεσσηνίας από τη Βενετοκρατία μέχρι σήμερα, Δημήτριος Μ. Πρίγγουρης (2010)

ΦΕΚ A 136/1899 Νόμος ΒΔΧ' περί διοικητικής διαιρέσεως, 1899 Δήμος Τριφυλλίας, Ιστορία Δήμου Αναφέρεται ότι ο Νομός Τριφυλλίας καταργήθηκε με το νόμο ΓΥΔ/16-12-1909 ΦΕΚ 282/1910, Ιστορία, Δήμος Κυπαρισσίας, Ελληνική απογραφή 1909. Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία. 1909. σσ. 428. Ελληνική απογραφή 1909. Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία. 1909. σσ. 395-396. Σημειώνεται ότι από τα συγκεντρωτικά στοιχεία της απογραφής, το άθροισμα του πληθυσμού των Δήμων δεν συμπίπτει ακριβώς με το άθροισμα του πληθυσμού των επαρχιών

Σύγχρονος οικισμός

Η Κυπαρισσία έχει άριστη ρυμοτομία και διαθέτει όλες τις ανέσεις μιας σύγχρονης πόλης. Είναι αγροτικό και εμπορικό κέντρο. Η πόλη είναι χωρισμένη στην παλαιά Άνω Πόλη - η οποία έχει κηρυχθεί παραδοσιακός διατηρητέος οικισμός - και στη Νέα (ή Κάτω) Πόλη, μία πρόσφατα χτισμένη περιοχή που φθάνει μέχρι την ακτή. Στην Άνω Πόλη υπάρχουν πολλά διάσπαρτα ιστορικά μνημεία που μαρτυρούν την ιστορία της, όπως το Κάστρο της Αρκαδιάς, η πλατεία της Αρκαδιάς με τον πλάτανο και τις Κρήνες στην είσοδο του κάστρου, τα Δημόσια Λουτρά (χαμάμ), τα καλντερίμια κ.α. Η Κάτω Πόλη είναι μία σύγχρονη πόλη με ελάχιστα παραδοσιακά στοιχεία.

Ο αρχαιολογικός χώρος στην παραλία της Κυπαρισσίας

Στις αρχές του 2010 σε εργασίες για την θεμελίωση ξενοδοχειακής μονάδας στην παραθαλάσσια περιοχή βορείως του λιμανιού της Κυπαρισσίας , αποκαλύφθηκε αρχαίος παραθαλάσσιος οικισμός.

Σχετικά με το θέμα η εκπρόσωπος του Ζ Εφορίας Αρχαιοτήτων Γ. Ασημακοπούλου δήλωσε ότι:

Κατά την διαδικασία θεμελίωσης ξενοδοχειακής μονάδας στην παραλία της Κυπαρισσίας είχαν ανακαλυφθεί ευρήματα τα οποία αξιολογήθηκαν από την Εφορεία Κλασικών Αρχαιοτήτων και μάλιστα τις τελευταίες μέρες υπάρχει μόνιμη παρουσία κλιμακίου αρχαιολόγων και εργατών που κάνουν ανασκαφή στην περιοχή γιατί τα ευρήματα έδειξαν ότι κρύβεται ένας μεγάλος θησαυρός στη περιοχή. Μάλιστα έχουμε σημαντικά ευρήματα που αφορούν νομίσματα, κοσμήματα, κάποια κεραμικά αγγεία, τμήματα ανθρωπίνων οστών. Οι ανασκαφές συνεχίζονται σε καθημερινή βάση και πιστεύω, όπως λένε και οι αρχαιολόγοι, ότι θα προκύψει ένα αρκετά σημαντικό εύρημα στην περιοχή.

Σύμφωνα με παλιά κείμενα η Κυπαρισσία διέθετε λιμάνι το οποίο διαδραμάτισε μεγάλο ρόλο στον Τρωικό πόλεμο αφού εστάλησαν 9 τριήρεις αλλά όλα δείχνουν ότι δεν αποκλείεται το πραγματικό βασίλειο του Νέστορα να βρισκόταν στην περιοχή αυτή όπως δείχνουν τα στοιχεία.

Σήμερα 2,5 χρόνια μετά η επίσημη ιστοσελίδα της ΛΗ' ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ αναφέρει:

Από τον Απρίλιο του 2010 έως το Δεκέμβριο του ίδιου έτους, σωστική ανασκαφή, η οποία πραγματοποιήθηκε στην παραλία της Κυπαρισσίας, έφερε στο φως εκτεταμένο συγκρότημα κατοικιών, που αποτελούν προφανώς τμήμα ενός αρχαίου παράλιου οικισμού, η κατοίκηση του οποίου άρχισε από τους ύστερους ελληνιστικούς χρόνους (2ος αι. π.Χ.) και συνεχίστηκε έως την ύστερη ρωμαϊκή εποχή (4ος αι. μ.Χ.).

Τα χαρακτηριστικά ευρήματα, όπως αγκίστρια ή βελόνες για το ράψιμο των διχτυών, φανερώνουν ότι η κύρια ασχολία των κατοίκων του οικισμού θα πρέπει να ήταν η αλιεία. Εκτός αυτών όμως η ανασκαφή έχει αποδώσει άφθονη κεραμική και πληθώρα νομισμάτων και άλλων μικροευρημάτων, η συντήρηση και μελέτη των οποίων θα δώσει πολλά στοιχεία για την καθημερινή ζωή των αρχαίων κατοίκων της Κυπαρισσίας.

Σήμερα υπάρχει ανάχωμα ανάμεσα στον παραλιακό δρόμο και τον αρχαιολογικό χώρο, καθιστώντας τον τελευταίο κυριολεκτικά αόρατο από τον οποιαδήποτε περαστικό. Όσο γιά κάποια ταμπέλα που να σηματοδοτεί τον αρχαιολογικό χώρο ούτε κουβέντα να γίνεται.

Εικόνα πλήρης εγκατάλειψης παρουσιάζει όλη η περιοχή γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο λίγες δεκάδες μέτρα βόρεια απ' το διαλυμένο λιμάνι της Κυπαρισσίας.

Δυστυχώς λόγω οικονομικής αδυναμίας της αρχαιολογικής υπηρεσίας γιά απαλλοτρίωση του αρχαιολογικού χώρου, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, κατά την προσφιλή του συνήθεια, εξέδωσε απόφαση κατάχωσης. Έτσι ένα σημαντικό τμήμα της αρχαίας πόλης θα χαθεί στα σκοτάδια μαζί με κάθε ελπίδα ανάδειξης του πανάρχαιου πολιτισμού της πόλης της Κυπαρισσίας.

Βιολογικός καθαρισμός Κυπαρισσίας

Η Κυπαρισσία διαθέτει από το 2012 έναν από τους πλέον σύγχρονους βιολογικούς καθαρισμούς. Ως εκ τούτου η θάλασσα και οι παραλίες κυπαρισσιακού κόλπου, είναι από της πλέον καθαρές, βραβευμένες κάθε χρόνο με την γαλάζια σημαία του ΕΟΤ.

Βιολογικός καθαρισμός λυμάτων της πόλης